Het Mystery Play in Elche neemt een unieke plaats in in de enorme hoeveelheid feesten en festivals met een religieuze oorsprong in Spanje. Nergens in het land is er een jaarlijks terugkerend evenement dat er mee kan worden vergeleken. De opvoering behandelt de Maria hemelvaart. Vrijwel alles aan het Mystery Play tart de regels van een eigentijdse theatraal optreden. Het toneelstuk heeft zijn oorsprong in de middeleeuwen. En de manier waarop het wordt opgevoerd houdt stug vast aan de oorspronkelijke gedachten over hoe de aandacht van het publiek het best kon worden gevangen. Dat maakt het Mystery Play enerzijds verfrissend authentiek, maar voor sommigen misschien moeilijk te plaatsen in de huidige tijd.
De eerste bewijzen van een opvoering gaan terug naar de 15de eeuw. De inspiratie waren de liturgische drama's van middeleeuws Europa. Het uitgangspunt daarbij was om religieuze verhalen met theatrale voorstellingen toegankelijk te maken voor de grotendeels ongeletterde bevolking. Dat gebeurde met muziekvormen die inmiddels grotendeels in onbruik zijn geraakt. Zo zijn de melodieen ook nu nog diep geworteld in de stijl van Renaissance en de Barok. Bovendien staan de stijlvormen van monotonie en polyfonie centraal. De eerste is een eenstemmige zang waarbij de tekst op vertellende manier wordt gezongen. Polyfonie is veel complexer. Het kan worden getypeerd als zang waarbij meerdere melodieen tegelijk worden gezongen door de verschillende stemregisters: sopraan, tenor, alt en bas. En om de authenticiteit te completeren gebeurt dat alles in de Valenciaanse taal.
Het Mystery Play wordt ieder jaar op 14 en 15 augustus opgevoerd in de basiliek van Elche. De drie dagen er voor zijn ingeruimd voor de repetities waarvoor kaartjes worden verkocht. Toegang voor het Mystery Play is gratis. Een kwestie van wie het eerst komt het eerst maalt. Er is een koor van volwassenen en een van kinderen. Het laatste koor representeert de Maagd Maria en de engelen. De andere hoofdrolspelers zijn de apostelen.
Op de eerste dag draait alles om de laatste dagen van Maria op aarde inclusief haar verzoek om ten hemel te varen. Op de slotdag wordt haar dood en hemelvaart uitgebeeld en bezongen.
Het visuele aspect is eveneens spectaculair. Een groot linnen doek dat hoog in de basiliek is gespannen symboliseert de afscheiding tussen het aardse en de hemel. Dankzij mechanisch vernuft kan de hemelvaart geloofwaardig in beeld worden gebracht.
Zoals gezegd is niets te vergelijken met het Mystery Play. Voor mensen met een goed inlevingsvermogen kan het (ondanks de taalbeperking) een onvergetelijke gebeurtenis zijn.